سنجش درجه جانشینی میان پول و شبه پول در اقتصاد ایران

در ادبیات اقتصادی، نقش پول از چنان اهمیت به سزایی برخوردار است که ضرورت کنترل آن را، حتی علت اصلی طراحی سیاست های اقتصادی- بویژه سیاست های پولی- می دانند. با توجه به تأثیری که سیاست های پولی بر اهداف کلان اقتصادی مانند درآمد ملی، سطح اشتغال و سطح قیمت ها دارد، درجه موفقیت این سیاست ها، ارتباط تنگاتنگی با تعریف پولی دارد که مورد استفاده قرار می گیرد. بر اساس پژوهشگران این علم همواره کوشیده اند با یافتن تعریف مناسبی برای این متغیر مهم سیاستی، چهارچوب مشخصی برای طراحی سیاست های پولی ترسیم کنند. اگر تعاریف کنونی نقدینگی ر در کشورهای مختلف ملاحظه کنیم،به جمع حسابی (ساده) پول- شامل اسکناس و مسکوک نزد اشخاص و سپرده های دیداری- و شبه پول- مشتمل بر انواع سپرده های غیر دیداری مردم در بانک ها و مؤسسات اعتباری و برخی دیگر از ابزارهای (اعتبارات) مالی- برحسب درجه نقد بودن این اقلام برمی خوریم که به ترتیب تعاریف محدود و وسیع تر پول اطلاق می شود. همچنین در طی دو دهه اخیر در نتیجه بروز تحولات ساختاری در سیستم بانکی کشورها که به ابداعات و نوآوری های شگرفی منجر گردیده، طیف وسیعی از ابزارهای مالی (شبه پول) وارد بازار پول و اعتبارات شده اند که هر یک از این دارایی ها نیز با درجه های مختلفی قابلیت جانشینی با پول را یافته اند. در مجموع معرفی دارایی های جدید با ویژگی پولی از مهمترین پدیده های دهه های هفتاد و هشتاد (میلادی) است که به تغییراتی مستمر و اساسی در تعاریف عملی «پول» منجر شده است. به عبارتی در تحقیقات اخیر، جمع حسابی پول و شبه پول را به عنوان تعریف نقدینگی برای اهداف سیاست گذاری جامع نمی دانند، زیرا فرض تلویحی در آنها مبین آن است که این شبه پول ها جانشین کاملی برای پول محسوب شده، بنایراین با وزن یکسان (با پول) در این تعاریف منظور می شوند. از سویی با توجه به خصوصیات مختلفی مانند نقدینگی، ریسک، بازده انتظاری و ... که این شبه پول ها از خود نشان می دهند، مسأله پیچیدۀ کنونی، یافتن شدت و درجه جانشینی این دارایی های مالی با پول و ملحوظ داشتن این ویژگی ها در تعریف نقدینگی است که در نهایت به تعریف تعدیل شده ای برای پول به صورت «مجموعه موزون پولی» منتهی گردیده است. در این مقاله کوشش می شود با بهره گیری از روش پیشنهادی اقتصاددانان امریکایی «چتی» (Chetty, 1969) و با تعدیلاتی که متضن ویژگی های اقتصاد ایران است، درجه (شدت) جانشینی میان شبه پول و پول در اقتصاد ایران برآورد گردد و بر آن اساس پس از باز تعریف نقدینگی بخش خصوصی به صورت یک «مجموعه موزون» حجم نقدینگی جدید برای سال های 67-1343 محاسبه می شود. اهمیت تعریف تعدیل شده پول هنگامی بیشتر نمایان می گردد که بازار پول و اعتبار از دارایی های متنوع و با حجم فراوان برخوردار باشد که در آن صورت به کارگیری چنین تعریفی از سوی سیاستگذاران پولی در هدایت و کنترل متغیرهای حقیقی اقتصاد از کارایی بیشتری برخودار خواهد بود.